7 жніўня, г.Светлагорск
З раніцы збіраюся да бабулі, са мной малодшая сястра.
Адну загадку бабуля прадыктавала, патэлефанаваўшы, а запісаць іншыя параіла прыйсці самой, бо пакліча суседку.
Вось загадка!
Жанр – загадкі.
48. Что любишь - не купишь,
Что не любишь - не продашь.
(Отгадка: молодость не купишь, старость не продашь).
Калі прыйшла да Клімянок Ніны Васільеўны (= мая бабуля), то амаль не з парога чую яшчэ загадку:
49. Цягнецца нітка, а на клубок не зматаць?
(Дарога).
50. Як ідзе ў лес, дык дамоў глядзіць,
а як ідзе дамоў, дык у лес глядзіць?
(Сякера на плячах у чалавека).
Бабуля ўспомніла яшчэ колькі агульнавядомых загадак (дзве ці тры) – я запісваць іх не стала. Далей мяне чакаў цэлы “слоўнік” прыказак і прымавак на ўсякі ў жыцці выпадак!
Жанр – прыказкі.
51. Мілы той куток, дзе вязалі пупок.
52. Не наеўся - не наліжашся. (Гэтак і мая настаўніца ў школе казала!).
53. Дзе чорт не можа, там бабу пашле.
54. Добрае далёка чуваць, а благое яшчэ далей.
55. Не дай і не лай.
56. Бабская работа ўся каля рота.
57. Каб не мерлі, дык бы неба падперлі.
А вось так бабуля ўвогуле даволі часта кажа ў паўсядзённым жыцці. Можа, таму, што ў сям’і тры ўнучкі?!
58. Піва хоць горкае, але п’юць,
дрэнна замужам, але ідуць.
59. Зняўшы голаў, па валасах не плачуць.
Прыйшоў час: Ніна Васільеўна Клімянок (1946 г. нар.) і Кацярына Гаўрылаўна Пайко (1939 г. нар.) разам вычарпалі ўвесь запас ведаў пра малыя жанры фальклору. Я запыталася, ці ведаюць замовы і таму падобнае? Аказалася, што такія тэксты ведалі толькі адзіныя людзі на вёску, а то і на дзве-тры.
У тым, што распавядала далей Пайко Кацярына Гаўрылаўна, няма нейкай шкоды. Аповед той можна назваць “гісторыя пра неразменны рубель”, якую ведаў яе дзед і дзядзька. Мабыць, усё не так проста з гэтымі таямніцамі?!
Мяне апаноўваюць зараз думкі пра іншае. Я мяркую, гэтую гісторыю варта аднесці да рытуальна-магічнай сферы фальклору. Хутчэй, гэта магічнае апавяданне, або шырэй – магічная проза. Асабліва важным тут з’яўляецца:
сакральная функцыя слова,
роля самага дзеяння.
Жанр: магічная проза / магічнае апавяданне.
60. “Неразменны рубель”.
Рубель гэты валодае здольнасцю вяртацца назад у кішэню свайго ўладальніка.”Каб яго атрымаць, кажуць, трэба зрабіць наступнае: бяруць у кішэню срэбраны рубель ды ідуць на Хрыстову ютрань. Калі святар кажа людзям “Хрыстос уваскрос”, тады прагны мець неразменны рубель адказвае “антлюз маго”. Пасля Хрыстовай ютрані срэбраны рубель і атрымоўвае свае цудоўныя ўласцівасці”.
Ёсць яшчэ вялікая колькасць спосабаў здабыць неразменны рубель, але, відавочна, ва ўсіх іх трэба звяртацца да цьмянай сілы:
“Шукальнік неразменнага рубля ідзе на кірмаш, не з кім не гаворачы і не паглядаючы назад, і купляе там гусака без усякага гандлю. Прыйшоўшы дахаты, ён так сціскае гускау шыю, што той задыхаецца, а шукальнік кладзе неашчыпаную птушку ў печ ды смажыць да паўночы. Потым вымае з печы, ідзе з ім на скрыжаванне шляхоў. Там ён павінен сказаць: “Купіце ў мяне гусака, дайце за яго рубель срэбраны.” У гэты час нячыстая сіла з’яўляецца ў выглядзе пакупнікоў з прапановамі рознай цаны. Шукальнік вымушаны быць цвёрдым, бо інакш яго задавіць нячысцікі. Калі ж з’яўляецца пакупнік за срэбраны рубель, то гусака трэба яму прадаць. Уладальнік жаданага рубля мусіць ісці наўпрост дахаты, не азірацца і не з кім не весці гаворку. Тым часам нячыстая сіла прагне вярнуць рубель і крычыць яму ўслед: “Ты ашукаў нас! Твой гусак мёртвы! Навошта адарваў яму галаву, а сам даказваў, што ён жывы?” Шукальнік не павінен слухаць такія апавяданні, ён абавязаны хутчэй бегчы ад нячыстай сілы. Калі ён не вытрымае і будзе гаварыць з ёй, то рубель знікне з яго рук, а ён сам апынецца ў багне па горла. Калі ж вярнецца цэлым дахаты, тады гэты рубель будзе яго карміць усё жыццё. Знахары раяць такім уладальнікам ніколі не браць рэшты з купленай рэчы, бо іначай рубель загіне. Быццам нячыстая сіла залазіць у гандляра і дае рэшту, хаця і не трэба было б нічога. Яшчэ кажуць, гэты рубель не зажываецца доўга, бо рана ці позна нячыстая сіла спакусіць уладальніка. У такім разе замест рубля ў чалавека застаецца чарапок гліняны. Іншым разам неразменны рубель не даецца ў рукі. ”
Вось колькі гісторый вакол гэтага цудоўнага срэбранага рубля! – казала ўжо напрыканцы Кацярына Гаўрылаўна. - І тое дзеці ніколі не ведаюць, каб нячысцікі не забралі.
…Таго ж дня, апоўдні, г.Светлагорск
Сустрэліся з сябрам Дзімам. Ён прынёс з сабой яшчэ колькі запісаных дзіцячых гульняў і жудасцікаў, пра якія ўчора забыўся.
А я тым часам дзякую ды складаю дакладную “пашпартызацыю” фальклорных адзінак:
запісана ад Сакольнікава Дзмітрыя Уладзіміравіча, 1991 г. нар., беларус, сярэдняя адукацыя (зараз атрымоўвае вышэйшую), родам са Светлагорска.
Усё далей напісанае ён сам прапаноўваў дзецям у якасці забаўлянак у летніку “Космас”, ці пачуў сёе-тое ад калег-важатых.
Прагледзела ўважліва матэрыял. Парадавала, што гульні я таксама ведаю і з вялікім задавальненнем гуляла ў іх. Мяркую, яны найбольш распаўсюджаны ў дзіцячых летніках, санаторыях, садках, школах, бо на двары рэдка знойдзецца столькі гульцоў.
Жанр: апісанне гульні.
61. “Синие чернила, красное перо”.
Игроки делятся на две большие команды. Затем становятся на расстоянии одна от другой. Все берутся за руки.[12] Все участники одной команды дружно скандируют, заранее выбрав игрока из команды соперников:
-Синие чернила, красное перо, дайте нам Сашу (называют игрока по имени) и больше никого!
Смысл дальнейшего развития действия таков: игрок, которого выбрали должен быстро пробежать между любыми двумя соперниками, разбив их “цепь”[13]. Если ему это удаётся, то он возвращается в свою команду и забирает одного из соперников разбитой “цепи”. Если игроку не удаётся разбить “цепь”, то его забирает эта команда.
В любом случае, дальше кричат игроки другой команды:
-Красные чернила, синее перо, дайте нам Катю и больше никого!***
Смысл игры состоит в том, чтобы максимально ослабить команду соперников, забрав себе самых сильных игроков. Разбить же “слабые цепи” не составит большого труда.
Заўвага: *Одно из преимуществ игры – это способность сплачивать коллектив детей на то время, когда они перевоплощаются в живые “цепи” и становятся одним целым “организмом”.
62. “Сантики-фантики-лимпопо”.
Все стоят в кругу. Водящий[14] на несколько секунд отходит от круга на небольшое расстояние. За это время игроки выбирают, кто будет показывающим[15]. Этого человека называли “танцором”, он должен показывать остальным разные движения (хлопки в ладоши, притопывание ногой, касание носа, повороты и т.д.). После того как “танцор” выбран, воду приглашают в центр круга.
Движения начинаются с обыкновенных хлопков со словами “сантики-фантики-лимпопо”, которые повторяют игроки хором на протяжении всей игры. В незаметный для воды момент “танцор” показывает новое движение, все должны мгновенно его перенять, при этом не дать возможности догадаться, кто ими руководит. Таким образом, участники должны смотреть куда угодно, только не на "танцора"!
У воды может быть несколько попыток для угадывания. Если вода отгадал, то “танцор”становится водящим. Иначе выбирается заново “танцор”, а вода остаётся угадывать ещё раз.
А далей мы адчуем, наколькі багатая дзіцячая фантазія! Чытаем жудасцік.
Жанр: “страшылка”.
63. “Жёлтая ленточка”.
Как-то раз мама пошла на базар и сказала маленькой дочке никому не открывать. Мама ушла, а дочь стала играть в куклы. Неожиданно раздался сильный удар, и из угла медленно вылетела ярко-жёлтая ленточка. Девочка ничего не заметила, а ленточка подлетела к ней сзади и стала душить ее.
Когда мама вернулась, то пыталась развязать ленту, но сильно обожглась. Приехала милиция, но лента спряталась, а перепуганная девочка тыкала пальцем в угол. В углу пробили бетонную стену, и нашли скелет ведьмы с лентой в руке.